Finanse gospodarstw domowych w IV kw. 2013

Przeczytaj także: NBP: finanse gospodarstw domowych w I kw. 2013

Sytuacja w obszarze bieżącej obsługi przenosi się na prognozy gospodarstw domowych dotyczące obsługi
zobowiązań w kolejnych miesiącach. W bieżących wynikach widoczny jest spadek udziału gospodarstw domowych spodziewających się problemów z regulowaniem swoich zobowiązań. Łącznie, problemów z obsługą spodziewa się obecnie 34,5% (wobec 36,0% poprzednio), przy czym, do spodziewanego spadku problemów przykłada się głównie spadek udziału gospodarstw domowych, które obawiają się dużych problemów z obsługa bądź całkowitego zaprzestania spłat – 9,5% obecnie (12,3% poprzednio). Jednocześnie, podobnie jak w odniesieniu do diagnozy, nieznacznie spadł odsetek gospodarstw domowych spodziewających się bezproblemowej obsługi zobowiązań w nadchodzących 12-tu miesiącach (z 39,0% do 36,8%). Spadek w grupie gospodarstw domowych spodziewających się problemów oraz w grupie oczekującej bezproblemowej obsługi możliwy był dzięki wzrostowi niepewności co do przyszłej obsługi wyrażonej odsetkiem odpowiedzi „nie wiem” (wzrost 25,0% do 28,7%).

W IV kwartale 2013 r. postanowiliśmy zadać respon-dentom dwa pytania specjalne, badające skłonność do oszczędzania w kontekście wymaganej stopy procentowej, a także niecierpliwość gospodarstw domowych mierzoną skłonnością do rezygnacji z części kwoty dostępnej w przyszłości na rzecz kwoty dostępnej od razu. Pytania podobnej treści zadawane są w kwestionariuszach z badań budżetów gospodarstw domowych i mają za zadanie prezentację niecierpliwości gospodarstw domowych. Prezentowane przez nas pytania mają dodatkowo na celu zobrazowanie różnicy w postrzeganiu straty związanej z koniecznością czekania na wygraną oraz nagrody za cierpliwość.

Przede wszystkim warto zwrócić uwagę, że w przypadku wygranej w kwocie równej rocznym dochodom gospodarstwa skłonność do zrezygnowania z jej części, po to, aby otrzymać ją od razu, jest stosunkowo niska. Aż 32,7% badanych deklaruje, iż nie chciałaby zrezygnować z czekania na nagrodę nawet w obliczu bardzo niewiel-kiej straty. Można zauważyć, że 52,5% nie byłoby skłonne zrezygnować, nawet gdyby koszt tej rezygnacji był niższy od bieżącego oprocentowania lokat bankowych (czyli po wpłacie środków na lokatę po roku mogliby mieć co najmniej tyle samo, a pieniądze pozostawałyby w ich dyspozycji). Tak znaczący odsetek gospodarstw domowych deklarujących ten model postępowania świadczy o ogromnej niechęci do poniesienia choćby najmniejszej straty. Możliwe, że ten wysoki udział gospodarstw domowych jest wytłumaczeniem niskiego poziomu kapitału społecznego w Polsce – jesteśmy po prostu bardzo wrażliwi na jakąkolwiek stratę i nawet nieracjonalnie staramy się jej uniknąć. Bardzo nieliczny jest odsetek gospodarstw domowych skłonnych do rezygnacji z ponad jednej dziesiątej wygranej kwoty. Ich odsetek to zaledwie 12,3%. Dodatkowo, grupa 20,9% ankietowanych byłaby skłonna oddać dokładnie jedną dziesiątą wygranej kwoty.

W drugim pytaniu specjalnym zapytaliśmy o to, jakiego poziomu stopy procentowej oczekiwałyby polskie gospodarstwa domowe, żeby wygraną kwotę odłożyć na rocznej lokacie. Pomimo, że problem jest analogiczny do tego postawionego w pytaniu pierwszym, odpowiedzi znacząco się różnią. Różnice te wskazują na diametralnie inną percepcję korzyści i strat. Żeby skłonić polskie gospodarstwa domowe do odłożenia wygranej na lokacie, w większości przypadków potrzebne jest zaoferowanie odsetek daleko wykraczających ponad poziom rynkowy. Swoją wygraną umieściłoby na lokacie, której oprocentowanie w skali roku byłoby na poziomie 3% lub mniej, jedynie 9,7% badanych gospodarstw domowych. Oprocentowanie na poziomie nieprzekraczającym 10% zaakceptowałaby jedynie 1/3 badanych, a oprocentowania wynoszącego 20% lub więcej oczekiwałoby aż 31,8% respondentów. Wskazuje to na, z jednej strony, dużą chęć do natychmiastowego spożytkowania środków z wygranej, z drugiej jednak strony może oznaczać, że gospodarstwa domowe widzą szereg alternatyw dla inwestycji w lokatę bankową. Wyniki badania Diagnoza Społeczna pokazują, że w tej formie przechowywane jest zaledwie ok. 42% oszczędności polskich gospodarstw domowych, a w grupie bardziej zamożnych gospodarstw odsetek ten jest nawet niższy.

dr Piotr Białowolski, dr Sławomir Dudek