Upadłość konsumencka a alimenty i odszkodowania

Przeczytaj także: Upadłość konsumencka z majątkiem i bez majątku - różnice i podobieństwa

1. Alimenty w kontekście upadłości konsumenckiej

Alimenty należą do kategorii zobowiązań osobistych, które nie podlegają umorzeniu w upadłości konsumenckiej¹. Prawo rodzinne i opiekuńcze (K.r.o.) nakłada obowiązek alimentacyjny na rodziców, małżonków lub innych krewnych względem osób, których sytuacja życiowa wymaga wsparcia. Ze względu na szczególny charakter takich roszczeń – służą one zaspokojeniu podstawowych potrzeb bliskich członków rodziny – sąd upadłościowy nie może ich umorzyć, nawet jeśli dłużnik staje się niewypłacalny w rozumieniu przepisów Prawa upadłościowego.

Oznacza to, że osoba ogłaszająca upadłość konsumencką musi nadal regulować płatności alimentacyjne. Jeśli powstały zaległości alimentacyjne jeszcze przed ogłoszeniem upadłości, wierzyciel alimentacyjny może żądać ich uwzględnienia w planie spłaty albo prowadzić egzekucję (o ile środki w masie upadłości nie wystarczą na pokrycie zobowiązań).

2. Odszkodowania za czyny niedozwolone i zadośćuczynienia

Kolejna grupa roszczeń, które często wyłączone są spod umorzenia w ramach upadłości konsumenckiej, to odszkodowania oraz zadośćuczynienia związane z czynami niedozwolonymi (deliktami)². Chodzi o sytuacje, w których dłużnik wyrządził drugiej osobie szkodę i został zobowiązany wyrokiem sądu do zapłaty odszkodowania czy zadośćuczynienia za cierpienie fizyczne bądź psychiczne. Niejednokrotnie są to kwoty przyznane pokrzywdzonym w wyniku wypadków komunikacyjnych, błędów medycznych czy aktów przemocy.

Przepisy Prawa upadłościowego przyjmują, że świadczenia kompensujące szkodę wyrządzoną umyślnie powinny być w pełni wyegzekwowane od sprawcy, a upadłość nie może stanowić sposobu na uniknięcie takiej odpowiedzialności.

3. Skutki dla planu spłaty i dalszej egzekucji

W postępowaniu upadłościowym roszczenia niewygasające na skutek ogłoszenia upadłości (alimenty i odszkodowania) muszą zostać uwzględnione w planie spłaty, o ile dłużnik posiada środki lub możliwe jest ich uzyskanie. Jeżeli dłużnik nie jest w stanie płacić, wierzyciele dysponują nadal prawem do egzekucji poza masą upadłości – w granicach dozwolonych przez przepisy. Przykładowo komornik może prowadzić egzekucję alimentów z części wynagrodzenia dłużnika, nawet gdy sąd upadłościowy ustalił plan spłaty wobec innych wierzycieli.

Z praktycznego punktu widzenia oznacza to, że człowiek ogłaszający upadłość wciąż powinien liczyć się z koniecznością spłaty tych zobowiązań „nieumarzalnych”. Dłużnik powinien poinformować syndyka i sąd o wszelkich zaszłościach w zakresie kar, grzywien czy długów alimentacyjnych. Niewykazanie ich we wniosku lub zatajenie może skutkować odmową zatwierdzenia planu spłaty albo uchyleniem postanowienia o upadłości.

4. Wnioski i rady praktyczne

Przed złożeniem wniosku o upadłość konsumencką dłużnik powinien ocenić, jakie kategorie zobowiązań wchodzą w grę. Jeżeli istotną część długów stanowią alimenty, grzywny czy zobowiązania odszkodowawcze, upadłość konsumencka nie zwolni go z ich płacenia. W takiej sytuacji korzystne może być konsultowanie się z prawnikiem w celu znalezienia optymalnego sposobu uregulowania zaległości. Niekiedy możliwe jest zawarcie porozumień ratalnych, mediacje z wierzycielami czy skorzystanie z innych mechanizmów pozwalających ograniczyć skutki finansowe.

Mimo ograniczeń, upadłość może nadal rozwiązać problem nadmiernych długów z innych tytułów (np. kredytów czy pożyczek konsumpcyjnych), a tym samym zwiększyć szanse na terminową spłatę alimentów i innych roszczeń niepodlegających umorzeniu. Dzięki temu dłużnik odzyskuje płynność, eliminując presję ze strony pozostałych wierzycieli.

1. Art. 491(21) ust. 2 ustawy z dnia 28 lutego 2003 r. – Prawo upadłościowe (t.j. Dz.U. z 2023 r., poz. 158 ze zm.) wskazuje, że nie podlegają umorzeniu w upadłości m.in. zobowiązania alimentacyjne.
2. Art. 491(21) ust. 3 Pr.up. – stanowi, że roszczenia odszkodowawcze za umyślne czyny niedozwolone mogą być wyłączone spod umorzenia.

Bibliografia

• Ustawa z dnia 25 lutego 1964 r. – Kodeks rodzinny i opiekuńczy (Dz.U. z 2023 r., poz. 1359 ze zm.).
• Ustawa z dnia 28 lutego 2003 r. – Prawo upadłościowe (Dz.U. z 2023 r., poz. 158 ze zm.).
• M. Niedośpiał, Zobowiązania niepodlegające umorzeniu w upadłości konsumenckiej, Wolters Kluwer, Warszawa 2022.
• A. Sokołowska, Odpowiedzialność dłużnika alimentacyjnego w postępowaniu upadłościowym, „Monitor Prawniczy” 2023/4, s. 63–70.