Gwarancja bankowa jako instrument zabezpieczenia interesów wierzycieli

Przeczytaj także: Zabezpieczenie wierzytelności - gwarancja bankowa

Do udzielenia zabezpieczenia w postaci gwarancji dochodzi – w znacznym uproszczeniu – poprzez zawarcie umowy pomiędzy kontrahentem-dłużnikiem a bankiem (gwarancji mogą udzielać również podmioty prowadzące działalność ubezpieczeniową – w tym przypadku mówi się o gwarancji ubezpieczeniowej). Kontrahent-dłużnik w celu zabezpieczenia wierzyciela zawiera umowę, zgodnie z którą w przypadku nienależytego wykonania lub niewykonania umowy przez kontrahenta-dłużnika, bank wypłaci określoną sumę pieniężną kontrahentowi-wierzycielowi. Kontrahenta-wierzyciela określa się powszechnie beneficjentem gwarancji.

Gwarancja ma więc na celu zapewnienie jej beneficjentowi wykonania umowy przez kontrahenta-dłużnika. Jeżeli umowa nie zostanie wykonana, to bank – gwarant – wypłaca beneficjentowi określoną kwotę pieniężną. Innymi słowy treścią zobowiązania gwaranta jest odpowiedzialność na wypadek, gdyby dłużnik nie spełnił świadczenia. Gwarant z reguły ma prawo regresu do dłużnika, który nienależycie wykonał lub nie wykonał zobowiązania. Należy mieć jednak na względzie, że gwarancja bankowa musi dokładnie określać okoliczności, w których po stronie gwaranta powstaje obowiązek zapłaty.

W doktrynie powszechnie przyjmuje się, że ze względu na skutki prawne można wyodrębnić: gwarancję: na pierwsze żądanie (gwarancja bezwarunkowa), warunkową (dokumentową), nieodwołalną, odwołalną.

Gwarancja na pierwsze żądanie w praktyce sprowadza się do tego, że gwarant powinien dokonać wypłaty sumy gwarancyjnej niezwłocznie po wystąpieniu z takim roszczeniem przez beneficjenta. W razie udzielenia gwarancji „na pierwsze żądanie” wypłata sumy gwarancyjnej powinna nastąpić właściwie automatycznie. Gwarant w takim wypadku nie może badać, czy zaistniały przyczyny uzasadniające realizację jego zobowiązań i czy stosunek pomiędzy wierzycielem i dłużnikiem został zrealizowany.

W przypadku udzielenia „gwarancji warunkowej” obowiązek zapłaty sumy gwarantowanej uzależnia się od spełnienia określonych przesłanek, np. przedłożenia dokumentów.

Istotą „gwarancji nieodwołalnej” jest z kolei jej trwałość skutkująca stabilizacją stosunku zobowiązaniowego od momentu zawarcia umowy do chwili upływu terminu jej ważności. Umowa gwarancji z reguły wiąże strony na czas wskazany w umowie, może być zmieniona bądź unieważniona jedynie po wyrażeniu zgody na piśmie przez beneficjenta gwarancji.

Gwarancja „odwołalna” oznacza natomiast, że w umowie zawarto klauzulę, która upoważnia bank do odwołania gwarancji w drodze jednostronnego oświadczenia woli. Złożenie oświadczenia woli jest z reguły uzależnione od wystąpienia zdarzeń określonych w treści dokumentu gwarancyjnego. Uprawnienie do odwołania gwarancji ma charakter jest zbliżone do umownego prawa odstąpienia od umowy.

Udzielenie oraz potwierdzenie gwarancji bankowej zgodnie z ustawą – prawo bankowe następuje wyłącznie w formie pisemnej pod rygorem nieważności.

Gwarancja bankowa istotnie wydaje się być doskonałym środkiem zabezpieczenia wykonania umowy przez dłużnika. Jej uruchomienie jest bardzo łatwe – w praktyce nawet w przypadku gwarancji warunkowej sprowadza się do podjęcia przez wierzyciela prostych czynności. Nie będzie zatem potrzeby prowadzenia długotrwałego, kosztownego i niejednokrotnie bardzo trudnego procesu sądowego przeciwko dłużnikowi. Gwarancji udziela bank, a więc podmiot, który z reguły jest pewnym, zawsze wypłacalnym płatnikiem. Odpada zatem ryzyko niewypłacalności kontrahenta-dłużnika. Z kolei koszty zawarcia gwarancji co do zasady w całości obciążają kontrahenta-dłużnika. Gwarancja bankowa wydaje się być zatem idealnym środkiem zabezpieczenia wykonania umów.

W tym miejscu trzeba jednak zwrócić uwagę na pewien mankament omawianej instytucji. Otóż w praktyce niejednokrotnie zdarzało się, że beneficjenci gwarancji nadużywali jej poprzez złożenie żądania zapłaty mimo braku ku temu obiektywnych podstaw. O ile ryzyko takiego nieuczciwego działania powinien ponosić kontrahent-dłużnik, który powinien zwalczać tego rodzaju zachowania kontrahenta-wierzyciela, to w praktyce stało się zgoła inaczej – gwaranci zaczęli podnosić zarzut nadużycia gwarancji przez kontrahenta-wierzyciela, odmawiając na tej podstawie wypłaty środków z gwarancji. Niestety koncepcja podnoszenia przez gwaranta zarzutu nadużycia gwarancji uległa z czasem wypaczeniu i niejednokrotnie zarzut ten jest podnoszony mimo braku ku temu obiektywnych podstaw – w celu uniknięcia wypłaty środków z gwarancji. W doktrynie brakuje jednolitości co do możliwości i zasadności podnoszenia takiego zarzutu przez gwaranta.

Opisana powyżej praktyka utrudnia stosowanie mechanizmu gwarancji bankowej, jednakże nie przekreśla jej jako generalnie skutecznej metody zabezpieczenia wykonania umów. W praktyce przy zawieraniu umowy trzeba zwracać dużą uwagę na osobę gwaranta i stosowaną przez niego praktykę przy realizacji gwarancji bankowych. Świadomość istniejącej praktyki pozwala zatem jeszcze lepiej zabezpieczyć interesy kontrahenta-wierzyciela.