Finanse gospodarstw domowych w IV kw. 2015

Przeczytaj także: NBP: finanse gospodarstw domowych w I kw. 2015

Ocena przebiegu obsługi zobowiązań, w świetle relacji polskich gospodarstw domowych (dotyczy to nie tylko kredytu), zmieniła się w ostatnim kwartale jednoznacznie pozytywnie. Zmniejszyła się dominująca grupa gospodarstw domowych obsługujących zobowiązania bezproblemowo (z 54,8% do 58,4%), a jednocześnie w znacznym stopniu spadł udział gospodarstw deklarujących duże problemy z obsługą zobowiązań (spadek z 13,4% do zaledwie 9,1%). W rezultacie o 0,6 pp. wzrósł udział gospodarstw domowych mających niewielkie problemy z obsługą zobowiązań (z 31,8% do 32,4%).

Sytuacja w obszarze obsługi zobowiązań jest dość chwiejna z okresu na okres, jednak o skali poprawy, która dokonała się w ostatnim roku może świadczyć wzrost liczby gospodarstw domowych obsługujących bezproblemowo swoje zobowiązania o prawie 10 pp. Stabilność obsługi zobowiązań jest kluczowa dla zdolności kredytowej gospodarstw domowych i tym samym przekłada się na wzrost rynku. Jest ona również istotną determinantą wykluczenia, gdyż gospodarstwa domowe nie posiadające zaległości i terminowo regulujące swoje płatności o wiele rzadziej wykluczane są z rynku przez instytucje finansowe.

Sytuacja w obszarze przyszłej obsługi zobowiązań zmieniła się względem poprzedniego kwartału również w podobny sposób. Podobnie jak w przypadku bieżącej obsługi, również w przypadku prognoz wzrósł udział gospodarstw domowych spodziewających się bezproblemowej obsługi swoich zobowiązań. Spodziewa się jej obecnie 44% badanych (wobec 38% poprzednio). Pozytywnym sygnałem jest też zmniejszenie skumulowanego odsetka gospodarstw domowych, które spodziewają się w nadchodzących 12-tu miesiącach dużych problemów z obsługą zobowiązań lub całkowitego zatrzymania spłat (spadek z 9,3% do 8,9%). Niemniej jednak, bieżąca poprawa w głównej mierze wynika ze spadku niepewności gospodarstw domowych. O ile wcześniej 30% gospodarstw domowych nie wiedziało, w jaki sposób będzie przebiegała obsługa zobowiązań w ich gospodarstwie, to teraz znaczna ich część zadeklarowała bezproblemową obsługę.

W związku z szerokim zainteresowaniem regulacjami umożliwiającymi dłużnikom ogłoszenie upadłości konsumenckiej w sytuacji, gdy sami nie doprowadzili do swojej niewypłacalności lub nie zwiększyli stopnia niewypłacalności umyślnie, czy wskutek rażącego niedbalstwa, podjęta została próba określenia, jak szeroki może być zakres beneficjentów tej regulacji. Co więcej, w związku z faktem, że również w kwietniu 2009 r., październiku 2010 r., a także październiku 2014 r. zadawaliśmy to pytanie polskim gospodarstwom domowym, mogliśmy skonfrontować odpowiedzi udzielone obecnie z odpowiedziami z tamtych okresów.

Obecnie 57,2% badanych stwierdziło, że nie posiada jakichkolwiek zobowiązań i stąd prawdopodobieństwo konieczności skorzystania z takiej regulacji jest zerowe. Oznacza to wzrost o ponad 10 punktów procentowych względem analogicznej sytuacji rok temu, a także ponad 16 pp. względem sytuacji w 2009 i 2010 r. Jest to w głównej mierze potwierdzeniem wycofywania się gospodarstw domowych z korzystania z produktów kredytowych rynku finansowego. O ile jeszcze w 2009 r. wyniki badań wskazywały na ponad czterdziestoprocentową grupę gospodarstw domowych aktywnych w zaciąganiu zobowiązań, to obecnie jest to już jedynie ok. 34%. W kolejnej grupie, obejmującej 24,2% polskich gospodarstw domowych, prawdopodobieństwo konieczności skorzystania z takiej regulacji jest bardzo niewielkie, gdyż wszystkie zobowiązania w tej grupie gospodarstw są regulowane w sposób systematyczny. Jest to spadek względem sytuacji sprzed roku o prawie 6 pp., który jednak można tłumaczyć w głównej mierze tym, że znacząca grupa gospodarstw domowych wycofała się z rynku.

W obecnym badaniu 14,1% badanych stwierdziło, że prawdopodobieństwo konieczności wystąpienia z wnioskiem o upadłość jest niewielkie, ponieważ, pomimo przejściowych trudności finansowych, zobowiązania w gospodarstwie domowym obsługiwane są regularnie. Spadek odsetka gospodarstw domowych narażonych na ryzyko związane z niewypłacalnością wyniósł 2 pp. Względem sytuacji sprzed roku, a także ponad 7 pp. względem sytuacji sprzed pięciu lat. Zmniejszenie liczebności tej grupy może wynikać z mniejszej liczby gospodarstw domowych doświadczających obecnie trudności finansowych, niż miało to miejsce w momencie największego nasilenia zjawisk kryzysowych w 2009 r. Niemniej jednak zmiana względem sytuacji sprzed roku wynika zapewne w głównej mierze z poprawy sytuacji na rynku pracy.

Ogólna poprawa znalazła odbicie również w spadku odsetka gospodarstw domowych będących w grupie faktycznie obawiających się konieczności skorzystania z takiej regulacji. Po raz pierwszy stanowią oni poniżej 5%.

dr Piotr Białowolski, dr Sławomir Dudek