Faktoring w obrocie handlowym

Przeczytaj także: Faktoring - jak to się robi nad Tamizą

Jeżeli w ramach transakcji factoringowej bank nie wypłaca cedentowi sumy pieniężnej, a jedynie zobowiązuje się do zapłacenia w terminie płatności, wówczas dominującą cechą umowy staje się funkcja gwarancyjna. Faktor zabezpiecza cedenta przed niewypłacalnością dłużnika. Cesja wierzytelności ulega odroczeniu do momentu płatności ustalonego w stosunku podstawowym: wierzyciel – dłużnik. Faktor wypłaca wówczas wierzycielowi całą sumę pieniężną należną od dłużnika.

W praktyce obrotu transakcje factoringowe wykorzystywane są przede wszystkim w stosunkach międzynarodowych, w których wierzycielami są eksporterzy, dłużnikami zaś – importerzy określonych towarów. Umowy factoringowe zawierane są najczęściej na dłuższy okres, w którym faktor, w zależności od rodzaju umowy, faktycznie kredytuje wierzyciela (faktoranta) bądź też w sposób ciągły przejmuje na siebie ryzyko niewypłacalności dłużnika. Połączenie tych podstawowych funkcji, jakie przyjmują na siebie instytucje factoringowe, z dodatkowymi świadczeniami, takimi jak: prowadzenie księgowości wierzyciela, marketing, doradztwo finansowe, znacznie ułatwia funkcjonowanie przedsiębiorstw wierzycieli, zwłaszcza tych, które nie dysponują dostatecznymi środkami finansowymi.

Realizacja postanowień wynikających z umów zawartych między wierzycielem, a faktorem, następuje poprzez odpowiednie wystawienie faktur, obejmujących przypadające wierzycielowi płatności. Jeżeli następuje każdorazowa zapłata przez terminem płatności, wówczas faktor wpisywany jest w niej jako spłacający należność, a płatność ze strony dłużnika dokonywana jest na podstawie jej kopii oraz udzielonego faktorowi upoważnienia do przymusowego ściągnięcia wierzytelności. W przypadku, gdy faktor zobowiązuje się do zapłaty w terminie płatności, wierzyciel wystawia fakturę na dłużnika z poleceniem zapłaty faktorowi w terminie płatności.
Ocena konkretnej umowy factoringowej powinna być dokonywana na podstawie analizy jej postanowień, przede wszystkim z punktu widzenia praw i obowiązków stron. Ich naruszenie skutkować będzie odpowiedzialnością opartą na zasadach określonych w art. 471 k.c. Ze względu na to, że umowy te zawierane są przede wszystkim w sferze obrotu profesjonalnego, wzajemne roszczenia stron będą ulegać przedawnieniu po 3 latach (art. 118 k.c.).

Z uwagi na to, że istotą konstrukcji factoringu jest przelew wierzytelności, do oceny jego prawidłowości, skuteczności i konsekwencji prawnych dla wierzyciela i faktora będą właściwe przepisy art. 509 i n. k.c. W grę wchodzić tu będą przepisy o formie przelewu (art. 511 k.c.), zarzutach (art. 513 k.c.), a przede wszystkim niezmiernie istotne dla faktora skutki prawne niezawiadomienia dłużnika o przelewie (art. 512 k.c.). Należy dodać, że wspomniana już konwencja Unidroit zawiera szczególne rozwiązania dotyczące factoringu. Należą tu:

• wyraźne dopuszczenie cesji wierzytelności przyszłych, pod warunkiem, że będą one możliwe do zidentyfikowania najpóźniej w chwili swego powstania;
• wyłączenie skuteczności pactum de non cedendo wobec osób trzecich (zwłaszcza wobec nabywcy wierzytelności – faktora). Każde z państw będących stroną konwencji może jednak, na podstawie art. 18, złożyć zastrzeżenie, zgodnie z którym cesja dokonana w warunkach istnienia porozumienia wyłączającego dopuszczalność przelewu będzie bezskuteczna w stosunku do dłużnika mającego siedzibę handlową w tym państwie;
• dopuszczalność podniesienia przez dłużnika wszystkich zarzutów, jakie miał w stosunku do cedenta – faktoranta, łącznie z nieograniczonym czasowo zarzutem potrącenia.

Powyższy fragment jest autorstwa Marta Litwińska-Werner i pochodzi z książki „Prawo handlowe” pod red. naukową Józefa Okolskiego (Wolters Kluwer Polska, Warszawa 2008).